Helena Modrzejewska

[o]

Ukazała się biografia Heleny Modrzejewskiej

8 kwietnia mija 100 lat od śmierci najsławniejszej polskiej aktorki - Heleny Modrzejewskiej. Sejm uczci rocznicę specjalną uchwałą, a w najbliższym czasie trafi do księgarń wznowienie najobszerniejszej biografii artystki pióra Józefa Szczublewskiego.

Szczublewski w książce "Modrzejewska. Życie w odsłonach" przedstawia drogę niezamożnej dziewczyny z prowincjonalnego teatru wędrownego, przez teatry Warszawy i Krakowa, do sukcesu na skalę światową. Helena Modrzejewska przez blisko trzydzieści lat grała na scenach całej Europy. Otoczona rzeszą wielbicieli, rozkochiwała w sobie mężczyzn, inspirowała kobiety. Książka ma formę uporządkowanych chronologicznie fragmentów pamiętników, listów, recenzji oraz licznych anegdot z których powstaje portret kobiety pięknej, błyskotliwej, obdarzonej niebywałym talentem, a przy tym nad wyraz pracowitej.
Helena Modrzejewska urodziła się 2 października 1840 r. w Krakowie. Była nieślubnym dzieckiem Józefy Bendy, wdowy po zamożnym kupcu. W domu panowała atmosfera fascynacji teatrem - dwaj przyrodni bracia Heleny - Józef i Feliks - także zostali aktorami. W rozpoczęciu kariery 20-letniej Helenie pomógł starszy od niej o kilkanaście lat przyjaciel domu Gustaw Zimajer, pierwsza wielka miłość aktorki, ojciec dwójki jej dzieci. Ślub nie wchodził w grę, ponieważ Zimajer był już żonaty. Helena pod pseudonimem Modrzejewska debiutowała na prowincjonalnych scenach w Bochni, Nowym Sączu, Przemyślu, Rzeszowie, Brzeżanach Stanisławowie i Czerniowcach podróżując z wędrownymi trupami aktorskimi. Ten "cygański" rozdział jej życia zawiera najwięcej białych plam, sama Modrzejewska, gdy już została gwiazdą, nie afiszowała się z nieślubnym związkiem. Z Zimajerem rozstała się po śmierci ich córeczki, zabrała syna Rudolfa i uciekła do Krakowa, gdzie zdobyła 4-letni kontrakt. Od samego początku kariery Modrzejewska zbierała pełne zachwytu recenzje. Grywała role z romantycznego repertuaru Schillera i Słowackiego a także Fredry. Pierwszą rolę szekspirowską, z których później miała słynąć, zagrała 1866 roku w "Kupcu Weneckim". Do legendy przeszły jej kreacje w "Adriannie", "Marii Stuart" i "Barbarze Radziwiłłównie". W połowie XIX wieku praca aktorki
kontraktowej przypominała obóz pracy, przedstawienia grano krótko, ale prawie co tydzień miała miejsce jakaś premiera. Zdarzało się, że w jednym tygodniu grano aż trzy nowe spektakle. Modrzejewska w tym okresie miała poczucie, że w Krakowie osiągnęła wszystko, co było w tym mieście możliwe. W 1868 roku ruszyła na podbój Warszawy. W stolicy osiągnęła spektakularny sukces. Przez tydzień napisano o niej więcej pochlebnych recenzji niż przez poprzednie siedem lat kariery. Jej portret w roli Ofelii zawisł z Zachęcie, na witrynach sklepowych prezentowano jej zdjęcia. W tym okresie Modrzejewska wzięła ślub z Karolem Chłapowskim, arystokratą z Wielkopolski. Modrzejewska zaczęła marzyć o karierze światowej. Występy na scenach rosyjskich i niemieckich nie wchodziły w grę z powodów patriotycznych, Chłapowscy zaczęli więc rozmyślać o wyjeździe do Ameryki. Modrzejewską denerwowała w Warszawie atmosfera zazdrości ze strony scenicznych rywalek. W 1876 roku decyzja zapadła - Modrzejewska, jej mąż i syn oraz grupka bliskich przyjaciół m.in. Julian Sypniewski, Łucjan Paprockim oraz Henryk Sienkiewicz wyemigrowali do Kalifornii, gdzie osiedlili się na farmie i rozpoczęli żywot osadników. Szybko okazało się, że trudności prac rolnych przerastają grupkę artystów. Farma upadła, część osadników wróciła do Polski, ale Modrzejewska postanowiła zostać. Kilka miesięcy intensywnej nauki angielskiego pozwoliło jej z sukcesem zadebiutować w USA na deskach California Theatre. Aktorka przyjęła pseudonim Helena Modjeska jako łatwiejszy do wymówienia dla Amerykanów. W Ameryce Modrzejewska zyskała status prawdziwej gwiazdy, oklaskiwanej i wielbionej. Bardzo podobała się jej kreacja w "Damie kameliowej" Dumasa, podobno doprowadzała w niej do spazmów nawet najoporniejszą widownię. Nowy Jork Modrzejewską rozczarował, dobrze natomiast poczuła się na amerykańskim Południu, którego mieszkańcy wydali jej się podobni z temperamentu do rodaków. Z "Damą kameliową" oraz jako szekspirowska Julia objechała niemal całe Stany Zjednoczone. Bycie gwiazdą amerykańskiej sceny oznaczało bardzo wyczerpujące tournee, których Modrzejewska odbyła w sumie aż 23. W 1883 przyjęła obywatelstwo amerykańskie, często podróżowała do Europy. Kilkakrotnie odwiedziła Polskę, głównie Kraków, ponieważ krytyczny stosunek Modrzejewskiej wobec rządu rosyjskiego spowodował wydanie ukazu carskiego, który zakazywał jej wjazdu na terytorium rosyjskie. W 1907 roku Modrzejewska zakończyła 46-letnią karierę aktorską, podczas której wystąpiła około sześciu tysięcy razy w ponad 260 rolach. Najczęściej graną przez nią rolą były Maria Stuart z dramatu Fryderyka Schillera i Lady Makbet. Zasłynęła ze swych interpretacji ról szekspirowskich, których zagrała aż 18. Umarła w Bay Island w East Newport w Kalifornii 8 kwietnia 1909 roku. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles, ale jej szczątki przeniesiono na cmentarz Rakowicki w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe przerodziły się w manifestację patriotyczną.
Józef Szczublewki (ur. 1919) - teatrolog, socjolog, dyrektor Muzeum Teatralnego w Warszawie, autor takich książek jak m.in. "Artyści i urzędnicy, czyli szaleństwa Leona Schillera" (1961), "Żywot Osterwy" (1973) a także monografii na temat Henryka Sienkiewicza. Książka "Modrzejewska. Życie w odsłonach" ukazała się nakładem wydawnictwa WAB.

PAP
07-04-2009

Modrzejewska. Życie w odsłonach (Józef Szczublewski)

[Krystyna Janda]

To świetnie. Książek o Niej jest sporo, ale ta prof. Szczublewskiego niewątpliwie najlepsza.